Atatürk Eserleri ve Uluslararası Perspektifler: En Kapsamlı Biyografik Kaynaklar

Yarın saatler 09.05’i gösterdiğinde ülke genelinde sirenler eşliğinde durulacak ve Atatürk’ün anısına saygı duruşunda bulunulacak. Onun, sadece bir kurucu değil, dünyanın dört bir yanındaki tarihçiler ve düşünürler için de ilham kaynağı olduğu inancı, bugün de farklı yorumları beraberinde getiriyor. Bu bağlamda yabancı yazarların Atatürk’ü ele aldığı eserler, Türk okuruna yeniden sunuluyor.

En kapsamlı biyografi olarak görülen çalışmalar arasında İngiliz tarihçi Andrew Mango’nun Atatürk: Modern Türkiye’nin Kurucusu adlı eseri öne çıkıyor. Mango, Atatürk’ü yalnızca savaş meydanlarında değil, diplomasi, dil ve kültür reformlarıyla kurulan toplumsal dönüşümü içeren çok yönlü bir figür olarak resmediyor. Osmanlı’nın yıkıntıları arasından modern Türkiye’yi inşa ederken karşılaşılan zorlukları, Mango’nun derin izlenimleri ve kapsamlı araştırmaları aydınlatıyor. Diğer yandan Lord Kinross’un klasikleşmiş çalışması Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Atatürk’ün tarih sahnesindeki yerini geniş bir çerçeveyle anlatıyor. The Times’ın “şimdiye kadar yayımlanmış en kapsamlı Atatürk incelemesi” değerlendirmesi ve Sunday Telegraph’ın övgü dolu sözleri, bu eserin niteliğini pekiştiriyor.

Alman tarihçi Klaus Kreiser’ın Atatürk adlı eseri, farklı bir bakış açısı sunuyor. Geçtiğimiz yıl İletişim Yayınları tarafından yayımlanan bu çalışma, Mustafa Kemal’i tarihsel bağlam içinde yeniden ele alıyor; çocukluk döneminden başlayıp 1938’e kadar uzanan geniş bir kaynak sunuyor. Batı akademik perspektifinden Türkiye’nin modernleşme serüvenine odaklanan bu yapıta önemli bir bakış olarak bakılabilir. İtalyan gazeteci Willy Sperco’nun saha gözlemlerini içeren Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938) ise dönemin Avrupa’sından Türkiye’ye uzanan bir lider portresi çiziyor.

Norman Itzkowitz ve Vamık D. Volkan’ın Ölümsüz Atatürk adlı çalışmaları, Atatürk’ün kişisel motivasyonlarını ve çocukluk anılarından liderlik stiline uzanan çözümlemeler sunuyor. En temel eser olarak görülen Nutuk ise, Atatürk’ün düşünce dünyasını ve eylemlerini anlamada vazgeçilmez bir kaynak olarak ön planda kalıyor. Fransız tarihçi Jacques Benoist-Méchin’in Mustafa Kemal: Bir İmparatorluğun Ölümü adlı eseri, imparatorluğun son günlerinden yeni ulusun doğuşuna geçişi aktarmıyor; Macar yazar Rezső Szirmai ise Mustafa Kemal’in Aşkı adlı eserinde Atatürk ile Latife Hanım’ın ilişkisini öyküleyerek romantik bir bakış sunuyor.

Sovyet-Türk ilişkilerini Moskova üzerinden analiz eden Dimitri Vandov’un eseri Atatürk Döneminde Sovyet-Türk İlişkileri ise iki ülke arasındaki bağları ve devrimci kalkınma ideallerinin kesişim noktalarını irdelemek için önemli bir başvuru kaynağıdır. Bu alanda Türkçe’ye çevrilememiş pek çok yabancı eser bulunduğu gibi, Türkçe kaynakçada da büyük bir çeşitlilik mevcut. 10 Kasım’a yaklaşırken, Atatürk’ü en temel düzeyde anlamak için Nutuk hâlâ başvuru edinilmesi gereken en önemli eserdir. Bu sebeple, bu yabancı eserler Türkiye’deki okura Atatürk’ü farklı açılardan tanıma imkanı sunuyor.