Sumud Filosu Olayında Evrensel Yetki ve Soruşturma Sürecinin Yeni Dönemi

İsrail’in uluslararası sularda gerçekleştirdiği operasyonlarla Sumud Filosu’ndaki Türk aktivistlerin özgürlüklerine müdahale edilmesi, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın resen başlattığı soruşturma kapsamında ele alınıyor. Türkiye’deki soruşturmanın benzer adımları ülkelerde de İsrail’e karşı toplu suç duyuruları ve tazminat davalarının açılmasına yol açabilir. Soruşturmanın ilerleyişinde başlıca aktörler, ulusal ve uluslararası ceza hukuku çerçevesinde nelerin yapılacağını değerlendirecekler.

İstanbul’da yürütülen süreçte, Sumud Filosu’na müdahalenin, hem diplomatik boyutuyla hem de uluslararası ceza hukuku açısından kritik bir eşik teşkil ettiği belirtiliyor. Başsavcılık, olayların Türk Ceza Kanunu’nun 12. ve 13. maddeleri uyarınca evrensel yetki kapsamında soruşturulabileceğini ve kişiyi hürriyetinden yoksun kılma, ulaştırma araçlarının alıkonulması, nitelikli yağma, mala zarar verme ile eziyet gibi suçlar kapsamında resen soruşturma başlatıldığını kaydetti.

İddiaların dayanakları üç ana başlıkta özetleniyor:

• Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS): Uluslararası sularda sivillere karşı silahlı müdahale, deniz haydutluğu ve zor kullanma yasağı ilkelerini ihlal eden bir eylem olarak görülebilir.
• Türk Ceza Kanunu’nun 12 ve 13. maddeleri: Türkiye vatandaşlarına veya Türk bayrağı taşıyan gemilere karşı yurtdışında işlenen suçlarda milli yetkiyi; insanlığa karşı suçlarda ise evrensel yetkiyi kullanır.
• Ceza Muhakemesi Kanunu 15. Madde: Yetki kuralları gereği Türkiye dışındaki suçlar için soruşturma İstanbul Başsavcılığı tarafından yürütülebilir.

Soruşturmanın aşamaları

• Beyanların alınması: Yenibosna Adli Tıp Kurumu’ndaki muayenelerin ardından 11 savcının yöneteceği ifadeler, olayın komuta zinciri, müdahale biçimi ve mağduriyetlerin belirlenmesi açısından kritik olacak.
• Delil toplama ve uluslararası iş birliği: Olayın meydana geldiği deniz bölgesine ait uydu kayıtları, gemi iletişimi ve video delilleri talep edilebilir; BM, Uluslararası Ceza Mahkemesi ve diğer ülkelerle veri paylaşımı gündeme gelebilir.
• Sorumluların tespiti ve iddianame: Başsavcılık, İsrail ordusu ve yönetim kademelerini sorumlu tutabilecek nitelikte bir iddianame hazırlayabilir; evrensel yargı yetkisiyle gıyabi yargılama yolunun imkanları da değerlendirilebilir.

Olayın yankısı ve hesap verebilirlik meselesi

Avukat Ramazan Arıtürk, İstanbul Başsavcılığı’nın bu soruşturmasının yalnızca bir ceza soruşturması olmadığını, aynı zamanda uluslararası hukukta hesap verebilme ilkesinin sınanması niteliğini taşıdığını vurguluyor. Türkiye’nin vatandaşlarını koruma görevi ile uluslararası insancıl hukukun ihlaline karşı durma sorumluluğu arasında bir denge kurması gerektiğini ifade ediyor. Sürecin ilerleyişinin, denizlerdeki sivil yardım girişimlerine ve devletlerin sınır ötesi yetki kullanımlarına dair uluslararası uygulamaları yeniden şekillendirebileceğini belirtiyor.

İsrail’in Gazze’ye yardım götüren filoya yönelik müdahalesi bu bağlamda hatırlanıyor; sürecin nasıl sonuçlanacağı, gelecek yıllarda benzer operasyonlara karşı uluslararası topluluğun tutumunu da belirleyebilir.