Dijital ve Geleneksel Bağımlılıklarda Ergenler: Erişim Kolaylığı ve Aile Dinamiklerinin Rolü

Ergenler arasında bağımlılık davranışları giderek erken yaşlarda kendini göstermeye başladı. 15 farklı ülkeden elde edilen veriler, madde ve dijital bağımlılıkların 12-17 yaş aralığındaki gençleri çok yönlü biçimde etkilediğini ortaya koyuyor. İspanya’daki bir üniversitenin 2018-2023 yıllarını kapsayan çalışması, alkol, sigara ve esrarla erken temasın 12-13 yaşlara kadar düştüğünü gösteriyor; Avrupa gençleri arasında en yaygın maddeler yine alkol ve tütün olurken esrarın ortalama başlaması 12.9 yaş olarak kayda geçiyor. Öğrencilerin yaklaşık dörtte biri en az bir kez esrar denemiş ve üçte biri bu maddeye kolay erişim sağlayabildiğini ifade ediyor. Her beş ergenden biri internet bağımlılığı riskine sahipken, gençlerin yalnızca dörtte biri akıllı telefon kullanımlarını kontrol edebiliyor.

Toplumsal ve cinsel cinsiyet farklılıkları açısından bakıldığında, kızlarda sosyal medya ve akıllı telefon bağımlılığı için daha yüksek riskler dikkat çekiyor; erkeklerde ise video oyunları ve kumar davranışları daha yaygın görünüyor. Kumar bağımlılığının bazı ülkelerde 12-13 yaşlarda başlayabildiği belirtilirken, aile ortamı da bu davranışları derinden etkiliyor. Araştırmalara göre ergenlerin yüzde kırkı, aşırı alkol kullanımı öyküsü olan bir aileye sahip olduklarını bildiriyor ve çoğu kez ilk maruziyet evde gerçekleşiyor.

İstanbul’daki lise öğrencileriyle yapılan başka bir çalışma ise 527 katılımcının yüzde 2’sinin madde kullandığını, yüzde 32’sinin ise alkol kullandığını ortaya koyuyor. Ayrıca öğrencilerin %3’ü ailesinde, %6’sı ise arkadaş çevresinde madde kullanan kişiler olduğundan söz ediyor. Yüksek riskli davranışlar, gençlerin çevresel etkenlere ve kontrol mekanizmalarına olan bağlılığıyla şekilleniyor.

Aile ve toplum dinamikleri üzerine uzmanlar görüşlerini şöyle özetliyor: Aile içi iletişimin güçlendirilmesi, çocukların kimlerle vakit geçirdiğini ve dijital ortamlarda hangi içeriklerle karşılaştığını yakından takip etmek adına önem kazanıyor. Ayrıca erken yaşlardan itibaren okullarda önleyici ve sürekli programların uygulanması, akran baskısına karşı direnç geliştirme ve yaşam becerilerinin desteklenmesi gerekliliğini işaret ediyor. İçeriklere maruz kalmanın sınırlandırılması da dijital dünyada riskli davranışları azaltmada kilit rol oynuyor.

Yeşilay’ın raporlarına göre sigara başlama yaşının ortalaması 16,91 olarak kaydedilirken başvuranların %62,9’u 18 yaşından önce sigaraya başlamış durumda. Türkiye ekonomisine madde bağımlılıklarının yıllık maliyeti ise 78 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Ailelerden gelen akraba ve arkadaş baskısına karşı duruş ve çocukları koruma çabaları için çeşitli öneriler şöyle öne sürülüyor:

• Aile içinde iletişim güçlendirilmeli.
• Çocuğun sosyal çevresi ve dijital içerikler sürekli izlenmeli.
• Okullarda erken ve sürekli önleyici programlar hayata geçirilmeli.
• Akran baskısına karşı direnç ve yaşam becerileri desteklenmeli.
• Maruz kalınan içerikler sınırlandırılmalı.

İlgili girişimler arasında, Çocuklar Güvende projesiyle mobil uygulama ve web platformunun tanıtımı yer alıyor. Amaç, çocukları ihmal, istismar, şiddet, zorbalık ve dijital risklere karşı korumak; acil durumlarda tek tuşla yardım çağrısı yapabilmek ve bildirimlerin ilgili birimlere yönlendirilmesini sağlamaktır.