Ayanis Kalesi: Urartu Uygarlığının Kerpiç Mimarisi ve Başkalaşan Keşifleri

Van Gölü kıyısında, tepelere hükmeden Ayanis Kalesi, Urartu Krallığı döneminin simgelerinden biri olarak gün yüzüne çıkarılıyor. Yaklaşık 2700 yıl önce kurulduğu düşünülen bu yapı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle 38 yıldır süren kazılarla arkeoloji dünyasına ışık tutuyor ve dünya arkeolojisi açısından büyük öneme sahip buluntular sunuyor.

Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Işıklı önderliğinde yürütülen çalışmalar, Ayanis’i yalnızca bir kale olarak değil, bir kent bütünü olarak ele alıyor. Çalışmalar, Urartu krallığının sanatsal ve teknik birikimini yansıtan mimari ve simgesel kalıntılarla dikkat çekiyor. Kalenin konumu, Van merkeze 30 kilometre civarında bir mesafede oluşu ve Van Gölü’nün en güzel koylarından birine hâkim konumu, bu arkeolojik alanın stratejik önemini vurguluyor.

Urartu yazısının bölgede ilk kez görüldüğü yer olarak öne çıkan Ayanis, yazılı belgelerin bulunmaması nedeniyle dil ve yazı geleneği açısından da önemli ipuçları sunuyor. Işıklı, bu bulguların bölgede yazının ilk kez bu dönemde ortaya çıktığını göstermesi bakımından kayda değer olduğunu belirtiyor: “Milattan önce 9’uncu yüzyıl ortalarına ait ilk Urartu yazıtlarıyla bölgede yazı geleneğinin nasıl geliştiğini anlamaya başladık.”

EN İYİ KORUNMUŞ KERPİÇ MİMARİLERDEN BİRİ olarak öne çıkan kalede, son 12 yıldır başkanlık yapan Işıklı, son 10 yıldır özellikle tapınak alanında yürütülen kazılarda kuzey odalarda 6 metreye varan kadar korunmuş kerpiç mimarinin ortaya çıktığını belirtiyor. Bu yapıların dünya çapında en iyi korunmuş kerpiç mimarileri arasında yer aldığını ifade eden Işıklı, çoğu Urartu merkezinin bu düzeyde korunmuş yapılar sunmadığını vurguluyor: “Bunun sebebi, deprem veya çevresel etkenlerle zamanla zarar görmeleri.”

Doğu Anadolu’da ilk kez böyle bir kalıntıya rastlandı diyen Işıklı, iki yıl önce kuzey mekanda bulunan bronz eserler, yazıt parçaları, minyatür bir araba benzeri obje ile beraber bir iskelete ulaştıklarını anlatıyor. İskeletten 18 yaşlarında bir Urartu soylusuna ait olabileceği düşünülen bir erkek iskeleti çıkarıldı. Çevresindeki mühür ve takılar ise sosyal statüyü işaret ediyor. Kafatası içindeki karbonlaşmış beyin dokusu parçalarının bulunması, dünya arkeolojisinde nadir görülen bir durum olarak değerlendiriliyor. Bu buluntular üzerinde Hacettepe Üniversitesi’nden antropoloji uzmanlarıyla DNA analizleri yürütülüyor; sonuçlar Urartu soylularının genetik kökenlerini anlamaya yardımcı olacak.

Gelecek vizyonu kapsamında, bu yıl iki büyük projenin hedefleri arasında tapınak alanının gezilebilirlik oranını %75’e çıkarmak yer alıyor. Bakanlık ve Van Valiliği’nin desteğiyle kerpiç yapıların korunması ve ziyaretçi sayısının artırılması için çalışmalar sürdürülüyor. Ziyaretçiler artık tapınak alanında daha çok mekânı gezebilecek ve Urartu hakkında daha kapsamlı bilgiler edinecekler.