Yapay Zeka, Telif Hakları ve Yaratıcılık: İçerik Üretiminde Yeni Denge Arayışları

Yapay zekâ temelli üretim araçlarının hızla yaygınlaşması, sanat ve müzikten görsel tasarıma kadar pek çok yaratıcı alanda dengeleri kökten değiştirmeye devam ediyor. Telifli eserler üzerinden eğitilme tartışmaları sürerken, büyük yapım şirketlerinin açtığı davalar fikri haklar konusunu yeniden gündeme taşıdı. Buna karşılık Warner Music Group’un yakın zamanda bir yapay zekâ girişimiyle ortaklık kurması, sektörün çatışma ile uyum arasında yeni bir denge arayışında olduğuna işaret ediyor.

Bugün eldeki odak, yaratıcılığın nasıl korunacağı ve hukuki hakların nasıl güncelleneceği sorularında. Uzman görüşlerinden hareketle yapay zekâ ile fikri mülkiyet ilişkisinin güncel durumunu ve gelecekte bizi nelerin beklediğini tartışıyoruz.

Bireysel anlaşmalar temel alınmalı Selçuk Artut (Sanatçı ve akademisyen): Yapay zekânın hayatımıza girmesiyle birlikte, etik ve ahlaki konular giderek daha çok tartışılıyor. Uluslararası düzeyde OECD Yapay Zekâ İlkeleri, AB Yapay Zekâ Yasası ve UNESCO Tavsiye Metni gibi çerçeveler öne çıkıyor. Türkiye’de ise Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (5846) hala geçerli; fakat yapay zekâya özel açık ve net bir düzenleme bulunmuyor. İnternet üzerindeki içeriklerin kullanımına dair sorular ve telif ihlali riskleri bu tartışmaları kompleks hâlde tutuyor. Kişisel görüşüm, fikri hakların bireysel anlaşmalarla ele alınması gerektiği yönünde. Bir içerik üreticisi belirli verileri kullanacaksa, içerik üreticisini bilgilendirmeli ve klasik telif ödemelerinin ötesinde doğrudan gelir paylaşımı modeli düşünülmelidir. Böylelikle teknolojik ilerleme teşvik edilirken yaratıcı emeğin korunması için daha adil bir denge elde edilebilir.

Kontrol altında tutmalıyız Çağatay Çınar (Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi): Yapay zekâyı tamamen yasaklamak mümkün değil; bu nedenle teknolojiyi desteklerken insan unsuru ve denetimi ön planda tutan bir çerçeve kurulmalı. Telif ihtilaflarının temelindeki sorunlardan biri, yapay zekânın telifli eserlerle eğitilmesi ve bu süreç için net düzenlemelerin bulunmaması. Avrupa örneğinde olan “Option Out” benzeri haklar eserlere sahipler tarafından korunmalı. Yapay zekâya yaptırılan eserler intihal sayılmalı; ancak insan yönlendirmesiyle veya kurul kararlarıyla üretilen eserler için “eser vasfı” tesis edilebilir. FSEK’in 71. maddesiyle telif ihlali yapan yapımcı ve işletmecilere yönelik yaptırımlar düşünülmelidir.

Sıkıntı şirketlerin yönetmesi Ecem Dilan Köse (Sanatçı): Ana sorun, modellerin hangi içeriklerle nasıl eğitildiğinin şeffaf olmaması. Yapay zekâ kısmı sorun değil; sorun, bu süreçlerin şirketler tarafından kontrol edilmesinde. Tartışmanın özünde şu soru yatıyor: İnsan yaratıcılığı nerede başlar; makine hangi noktada sadece bir araçtır? Telif krizinin kaynağı sadece teknik değildir; dijital kültürde üretim, mülkiyet ve yaratıcılığın yeniden tanımlandığı bir döneme denk geliyoruz.

Komutu veren biziz Ulaş Göker Bektaş (Ankara Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Tezli Yüksek Lisans Öğrencisi): Telif tartışmasının temelinde modellerin başka sanatçılarla eğitilmesi değil, kullanılan verilerin kaynağının şeffaflığı yatıyor. Modeller örneklerden stil mantığını öğrenirken, hangi kaynakların kullanıldığı açıklandığında telif sorunları büyük ölçüde çözülebilir. Nihai üretim sürecinde yaratıcı etkiyi belirleyen karar merciinin insan olduğuna dair inancımızı korumalıyız; komutu veren ve ürünü nihai hâline getiren bizleriz. Bu yüzden özgünlük, doğru kaynak göstergesi ve insan yönlendirmesiyle güvence altına alınabilir.

Telif, yaratıcı kişiyi desteklemeli Bager Akbay (Sanatçı ve akademisyen): Telifin amacı yaratıcıları korumak ve sanatçı sayısını artırmaktır. Günümüzde büyük firmaların yoğunlaşmasıyla birçok sanatçı ekonomik olarak zorlanıyor. Telif sisteminin fonksiyonunu sürdürmesi için yeni modeller düşünülmelidir. Evrensel temel gelir benzeri bir “sanatçı geliri” sistemi, toplumu ve sanatı destekleyerek yaratıcı kapasitenin korunmasına hizmet edebilir. Bu yaklaşım, yalnızca tekelleşmeyi engellemekle kalmaz, aynı zamanda toplumun sanattan beslenmesini sağlar.