Atatürk’ün Son Günleri: Anılar ve Yaşananlarda İnsanî Yanlar

Atatürk’ün yakınında bulunanların anılarında, ölümünden sonra yayımlanan eserlerde onun insani yönleri ön plana çıkar. Hizmetkârı olarak uzun süre yanında kalan Cemal Granda ile birlikte, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği görevi boyunca Atatürk’ün yanında olan Hasan Rıza Soyak ve silah arkadaşı Kılıç Ali ile Celal Bayar gibi isimlerin hatıraları, onun son dönemlerini farklı gözlerle aydınlatır.

Son Anlar bölümünde, Cemal Granda’nın 1927’den 1938’e uzanan hizmeti, “Anlatan: Cemal Granda. Yazan: Turhan Gürkan Atatürk’ün Uşağı İdim” adıyla çıkan eserden aktarılır. 1971’de yayımlanan kitap, 2019’da “Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri” olarak yeniden okunmuştur. Granda şu anektodu paylaşıyor: Davet edilen haberlerin ardından Atatürk’ün ümidinin tükendiği bir an, gözyaşları eşliğinde akıp giderken, gecenin geç saatlerinde hararetinin 37.5’e yükseldiği, nabzın 132’yi gördüğü ve gırtlğından gelen bir sesin yavaşça sükûneti bozduğu görüntüler gün yüzüne çıkar.

Son İsteği Enginar başlığıyla Kılıç Ali’nin hatıralarında, Atatürk’ün yoğun bakım sürecindeki son günlerinde enginar talebi ve bu talebin karşılanması için Hasan Rıza Soyak’a Hatay’dan sipariş edilmesi anlatılır. Anlatsın ki bu, yıllar boyunca Atatürk’ün yanında bulunduğu dönemde arzu ettiği ilk ve son yemek olarak kayda geçer. Ancak enginar, o an için kendisine nasip olmamıştır.

Bir Tarih Göçüyor kısmında, Atatürk’ün vefatı öncesinde Kılıç Ali’nin şahitliğinde geçirdiği anlar aktarılır. Ali, o dönemdeki duyguları şöyle anlatır: “Gözlerimizin önünde, gündüz vakti, büyük bir günahkârın ayrılığı gibi Atatürk’ten ayrılırken, Hasan Rıza Soyak ve İsmail Hakkı Tekçe ile birlikte gözlerimiz bağlıydı. Hasan Rıza, dayanamadı ve ‘Kılıç bak, koskoca bir tarih göçüyor!’ dedi. Saat 21:45’e kadar süren anlar, Atatürk’ün mavi gözlerinin son bakışını bize yöneltip kapanmasıyla son buldu.”

Vekil Olmaması başlığı altında İsmet Bozdağ’ın anlatılarında, Meclis Başkanı Abdülhalik Renda’nın vekil ataması konusundaki tartışmalar ve ortak karar şöyle özetlenir: Cumhurbaşkanı’nın imzasına ihtiyaç duyan hızlı kararlar için vekilin devreye girmesi uygun görülmedi; bu yüzden vekil atanmaksızın süreçler sürdürülmeye karar verilmiştir. Komada Atatürk’ün yanında son Bakanlar Kurulu toplantısını gerçekleştirme kararı da bu isteğe bağlı olarak doğmuştur.

Gözlerden Veda İşareti bölümünde Bayar’ın, Atatürk ile komaya girmeden önceki son görüşmesini anlattığı bölümde, “Bilançoyu zengin buldum” sözleriyle başlayan vedası betimlenir. Elleriyle Atatürk’ün elini öperken, gözleriyle veda işaretini alıp ayrıldığını ifade eder.

Son 29 Ekim kısmında Kılıç Ali, Cumhuriyet Bayramı’nın coşkusunun içinde bile hüzün ve sessizliğin hâkim olduğunu, Kız Kulesi’nin ışıklarının altında patlamaların Atatürk’ü rahatsız ettiği anı aktarmıştır. Sofracı Kamil’in durumu hafifletme çabasıyla verilen sade yanıtlar, Atatürk ve etrafındakilerin duygusal dünyasını aydınlatır.