TÜİK: 2024 AR-GE Harcamaları ve Personel Dağılımı Üzerine Öne Çıkan Bulgular

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan 2024 yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması, gayrisafi yurt içi AR-GE harcamalarının belirgin bir artış gösterdiğini ortaya koyuyor. 2023’e göre 2024 yılında toplam AR-GE harcaması, yaklaşık 651 milyar 822 milyon lira olarak hesaplandı ve GSYH içindeki payı %1,46 seviyesine yükseldi. Bu dönemde mali ve mali olmayan şirketler toplam AR-GE harcamalarının en büyük kısmını oluşturdu ve payları %64,8 olarak kaydedildi. Yükseköğretim kurumları bu payı %30,9 ile takip etti. Genel devletin AR-GE harcamalarındaki payı ise %4,3 olarak hesaplandı.

AR-GE personeli sayısı 2024 yılında tam zaman eşdeğeri (TZE) bazında 310 bin 473 kişi olarak kaydedildi. Sektörel dağılıma göre, toplam AR-GE personelinin yaklaşık %67,1’i mali ve mali olmayan şirketler ile yükseköğretim kurumlarında bulundu; genel devlet kapsamındaki pay %2,9 olarak belirtildi. Kadın AR-GE personel sayısı 106 bin 74 kişiyle toplam personelin %34,2’sini oluşturdu. Kadınların sektörel dağılımında yükseköğretimde %47,9, genel devlette %30,6 ve şirketlerde %28,2 oranları öne çıktı.

Personel eğitimi ve doktoralı payı AR-GE personelinin eğitim durumuna göre incelendiğinde, %39,9 lisans, %30,6 doktora/eşdeğeri, %20,3 yüksek lisans, %4,9 meslek yüksekokulu, %4,4 lise ve altı gibi gruplar öne çıkıyor. TZE üzerinden eğitim dağılımı ise %48,9 lisans, %21,2 doktora/eşdeğeri, %19,1 yüksek lisans, %5,8 meslek yüksekokulu ve %5 lise-altı şeklinde oluşuyor.

İstihdam bölgeleri ve dağılım 2024 AR-GE harcamalarının en yoğun olduğu bölge TR10 İstanbul olarak öne çıktı ve toplamın %33,4’ünü gerçekleştirdi. Bunu %27,8 ile TR51 Ankara ve %9,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) izledi. Toplam AR-GE personelinin %32,6’sı İstanbul’da, %19,2’si Ankara’da ve %8,3’ü TR42 bölgesinde istihdam edildi.

Ar-Ge harcamalarının en büyük yapıcıları 2024 yılında Mali ve mali olmayan şirketlerce gerçekleştirilen AR-GE harcamasının toplam içindeki payı %52,7 olarak tespit edildi ve bu harcamaların büyük bölümü AR-GE merkezlerinde yapıldı. Özellikle 250+ çalışanı bulunan girişimler bu merkezlerdeki harcamaların büyük kısmını üstlendi. İmalat sanayisinde faaliyet gösteren girişimlerin AR-GE harcamalarının %46,9’u yüksek teknolojik faaliyetler tarafından gerçekleştirildi. Bu sektördeki toplam AR-GE harcamasının %40,2’si orta yüksek, %8,2’si orta düşük ve %4,7’si düşük teknoloji seviyesindeki girişimler tarafından yapıldı.

Dolaylı AR-GE teşvikleri analizinde 2015 yılı ile karşılaştırıldığında dolaylı teşviklerin AR-GE harcamalarındaki payı 2024 yılında %25,1’e yükseldi. 2015’te 11,2 milyar lira olan mali ve mali olmayan şirketlerin AR-GE harcamaları 2024 yılında 422 milyar liraya ulaştı. Bu bulgular, AR-GE ekosisteminin büyümeye devam ettiğini ve finansmanın çeşitlendirilmesiyle bölgesel farkların da etkili olduğunu göstermektedir.