Tabii Tohumlama İçin Boğa İzinleri ve Denetim Süreçleri: Uygulama Esasları

Damızlık hayvan işletmelerinde tabii tohumlama amacıyla kullanılacak damızlık sığır cinsi boğalara ilişkin usul ve esaslar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen Tebliğ ile yürürlüğe girmiştir. Tebliğ kapsamında damızlık hayvan yetiştiriciliği yapan işletmelerde tabii tohumlama için boğa kullanımı, izin ve denetim süreçleri netleştirilmiştir. İzinli boğaların yalnızca izin verilen işletmede kullanılabileceği ve başka bir işletmeye transfer edildiğinde yeni sahip tarafından tekrar izin alınmasının gerektiği vurgulanır. Ayrıca tabii tohumlama boğalarının sevk edilmesi, hastalık belirtisi bulunmaması ve belirlenen usullere uygun hareket edilmesi zorunludur.

Boğaların kimlik tescil ve izlenmesiyle ilgili mevzuata uygun olarak kulak küpesi bulundurmaları zorunlu olup, buna uymayan hayvanlar tabii tohumlama boğası olarak değerlendirilemez. DNA testi yapılması durumunda elde edilen sonuçların ıslah ve ebeveyn doğrulama amacıyla kullanılabileceği belirtilmiştir. Ayrıca tabii tohumlama adaylarının Türkiye Islah ve Islahçılık Sistemiyle kayda alınması gerekir; sperma üretimi ise izin verilen boğalarda yasaktır.

Sağlık testleri ve diğer uygulamalar, il/ilçe müdürlüklerinde görev yapan resmi veteriner hekimler tarafından yürütülür. Tebliğ kapsamında yapılacak tüm test ve analiz masrafları boğanın sahibi olan kişi, kurum veya kuruluşlar tarafından karşılanır; Bakanlık gerektiğinde ek testler talep edebilir. Boğanın kesimi, ölümü veya satışı durumunda işlem en geç 15 gün içinde il müdürlüğüne bildirilmelidir.

Laboratuvar testleri, veteriner teşhis ve analiz laboratuvarları mevzuatı doğrultusunda, Bakanlıkça onaylanan resmi laboratuvarlarda ve Bakanlıkça belirlenen yöntemlerle gerçekleştirilir. Onaylı laboratuvarlar ve test metotları Bakanlık internet sitesinde yayımlanır. Ayrıca gerek görüldüğünde tabii tohumlama boğasından doğan buzağılarda ebeveyn doğrulaması için DNA testi yaptırılabilir.

İzin verilen boğalar yılda en az bir kez il müdürlüğü tarafından denetlenir. Fenotipik olarak ırkının karakteristik özelliklerini taşıması beklenir; bu durum, fenotip uygunluk raporu ile veteriner hekim ve ziraat mühendisinden oluşan bir heyet tarafından yerinde tespit edilerek belgelendirilir. Boğanın en az 12 aylık olması gereklidir. Genomik test yaptırılan boğalarda ise Bakanlık tarafından belirlenen genetik kusurlardan ari olması ve DNA testinin tamamlanması zorunludur. Genomik test sonuçları Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliğine gönderilir ve ıslah veri tabanına kaydedilir.

İthal edilecek boğalarda aranan şartlar ve sağlık kriterleri ile aşılanma ve gerekli izinler Tebliğ kapsamındaki detaylarda açıklanmıştır. Yerli ve etçi ırk boğalarda verim özellikleri aranmaz; ayrıca ithal boğalarda da benzer kriterler uygulanır.