Gıda Sahtekârlığına Karşı Türkiye’de Çay Üzerindeki Boya Uyarısı ve Riskler

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sahte gıdalar listesinde çay ürünlerinde gıda boyası kullanıldığına dair bulgular paylaşıldı. Lisanslı olmayan üretim zincirlerinde boyalı çayın satışa sunulabileceği ihtimali nedeniyle uyarılar artıyor. Yaşananlar çayda renklendirici kullanımının yasak olduğu konusunda yetkililerin görüşlerini pekiştiriyor ve üreticilere yönelik dikkat çekici açıklamalar yapılıyor.

Gıda Mühendisleri Odası Genel Başkanı Yaşar Üzümcü, çaydaki boya kullanımının kesinlikle yasaklandığını belirterek, renklendiriciyle çayın doğal rengini değiştirmeye yönelik uygulamaların uygun olmadığına vurgu yaptı. Üzümcü’nün açıklamalarında, alerji ve ciltte kızarıklık gibi belirtilerin görülebileceği ve uzun süreli maruziyetin kanser, karaciğer veya böbrek hasarı gibi ciddi sağlık sorunlarıyla ilişkili olabileceğine dair uyarılar bulunuyor.

Nasıl ayırt edilir? Gıda Mühendisleri Odası’na göre kesin teşhis için laboratuvar analizi şart; ancak bazı duyusal göstergeler de ipucu verebilir. Tamamıyla kaliteli çay zamanla renk verirken, boya katılmış çay daha hızlı ve belirgin renk değişimine yol açabilir. Görünürde aşırı parlaklık veya yapay tonlar şüphe oluşturabilir; tat ve koku da farklılık gösterebilir.

İthal ürünlerde tespit edilen bulgular 2025 yılında yapılan bir çalışmada, Türkiye’de satılan bazı ithal Ceylon siyah çayı örneklerinde Allura Red (E129) ve Carmoisine (E122) boyalarının HPLC yöntemiyle saptandığı ifade edildi. Bu bulgunun, Türkiye’de üretilen siyah çayından çok ithal ürünleri kapsadığına dikkat çekildi. Normal siyah çayda renk, demlendikçe kademeli olarak oluşurken, boya katılmış bazı örnekler soğuk suda bile hızla parlak pembe veya kırmızı tonlarına dönüşebiliyor.

‘Merdivenaltı üretim ve renklendirme’ konusunda Gıda Mühendisi Nurten Sırma, temiz bitkinin kırıntıları olan çay çöplerinin merdivenaltı yerlerde renklendirilerek piyasaya sürüldüğünü ifade etti. Sentetik azo boyalar, ağır metal ve kömür katranı içeren yasa dışı pigmentler de kullanılabildiğini belirten Sırma, bu maddelerin halk sağlığı için yüksek toksisite taşıdığını vurguladı.

Bir firmanın paylaşımları Milliyet’e konuşan bir çay firması yetkilisi, sahada denetim mekanizmasının olmadığını ve denetimin İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri tarafından yapılması gerektiğini söyledi. Boyalı çayın gözle veya kokuyla tespit edilemediğini; laboratuvar analizinin kesin sonuç sağlayacağını belirtti. Bir kilo çaydan yaklaşık 300 bardak çay elde edilir iken, boya katılmış çayın bu sayıyı 300’ün üzerine çıkardığını ifade etti.