GHB ve GḂL: Gece Eğlencesinin Gölgesindeki Tehlike ve Önlemler

Güvenli içecekler ve bilinçli hareket etmek, özellikle gece hayatında hayati önem taşır. Son dönemde görülen hızlı ve fark edilmesi güç etkiler nedeniyle Gamma-Hidroksi Bütirat (GHB) ve onun öncülü GBL, içeceklere karıştırılarak kullanıldığı durumlarda gençler için ciddi riskler oluşturuyor. DSÖ, EMCDDA ve SAMHSA’nın verileri, bu kimyasalların sadece bireysel sorunlar değil, küresel bir halk sağlığı meselesi olarak karşımıza çıktığını gösteriyor.

Avrupa’da GHB kullanımının nispeten nadir olduğu not edilse de, bazı kentlerde vakalar belirginleşiyor. Norveç ve Polonya’da 16-64 yaş aralığında bazı oranlar rapor edilse de acil durumlarda GHB/GBL toksisitesinin etkileri şehirler arasında değişim gösteriyor. Euro-DEN Plus 2023 verileri, bazı Avrupa şehirlerinde GHB/GBL kaynaklı olayların artış gösterdiğini ortaya koyuyor.

ABD’de ise 12 yaş üzeri nüfusta geçtiğimiz yıl GHB kullananların oranı yaklaşık 0.1% olarak kaydedildi; bu, yetişkin nüfusta yaklaşık %0.05 aralığında bir değere tekabül ediyor. Cinsel saldırı amacıyla içeceğe madde karıştırma (spiking) vakalarında GHB’nin tespiti zorluk doğurabiliyor. Literatürde, bildirilen vakaların bazı durumlarda daha yüksek olabileceği öngörülüyor.

Genç erkekler, özellikle gece kulüpleri, barlar ve bazı ülkelerde chemsex ortamlarında GHB/GBL kullanımına ilişkin risk altında olan grup olarak öne çıkıyor. Bu bağlamda Avrupa EMCDDA’nın ve uluslararası işbirlikçi ağların verileri, hedefli önlemlerle risklerin azaltılabileceğini işaret ediyor.

Birleşik Krallık 2022 yılında GHB, GBL ve 1.4-Butandiol gibi maddeleri Class B olarak sınıflandırdı ve spiking vakalarına dair resmi değerlendirme ve önlem raporu yayımladı. Cezai yaptırımlar, bulundurma ve üretim/tedarik durumlarına göre sıkı hale getirildi.

ABD’de GHB, federal düzeyde Schedule I kapsamında yer alırken, reçeteli formu olan sodyum oksibat (Xyrem, Xywav, Lumryz) ise Schedule III olarak kayıtlarda bulunuyor. Adli kurumlar saç ve kan analizi gibi ileri testleri kullanarak tespit kapasitesini güçlendirmektedir. Kanada’da ise GHB, CDSA kapsamında Schedule I maddesi olarak listelenmiştir ve ilgili suçlar için hapis cezaları farklılaştırılmaktadır.

GHB’nin temel özelliği, merkezi sinir sistemi üzerinde baskılayıcı etkisi göstermesidir. Bazı durumlarda tıbbi olarak narkolepsi tedavisinde kullanılsa da yasa dışı kullanımı ciddi sağlık riskleri doğurur. Etkileri genellikle 10-30 dakika içinde belirginleşir ve renksiz, kokusuz, tatsız yapısı sebebiyle içeceklere fark edilmeden karışabilir. Bu nedenle, özellikle bar ve gece hayatı ortamlarında cinsel saldırı amaçlı kullanımı için riskli bir tablo oluşturur.

Kendinizi ve arkadaşlarınızı korumak için şu önlemleri dikkate almak gerekir: içeceğinizi gözünüzün önünde korumak, açık içeceği kabul etmemek, içeceği kendi açmak veya güvenilir bir arkadaşınızla kutu/ambalajı paylaşmak, şüpheli bir durumda mekân görevlilerine haber vermek ve yalnız kalmamaya çalışmak.

Arkadaşınızın da bu riskleri fark etmesi için bazı işaretler dikkat çekicidir: kelimelerin aniden karışması, beklenmedik sersemlik veya dengesizlik, sertleşen veya aşırı uyku hâli, normalden hızlı etkilenim gibi belirtiler görülebilir. Belirtiler ortaya çıktığında hızlı ve güvenli bir şekilde müdahale etmek hayati önem taşır.

Türkiye’de GHB kullanımıyla ilgili veriler sınırlı olsa da GBL’nin sıvı formda kullanımının arttığına dair uyarılar bulunuyor. Ülkede bu maddeler 2313 sayılı Kanun kapsamında kontrol altında tutuluyor. Genç erişkinler, özellikle kulüp ve bar gibi sosyal mekanlarda çoklu madde ve alkol kullanımıyla risk altında olduğundan dikkatli olmak gerekiyor.

Acil durumda yapılması gerekenler arasında kişiyi yalnız bırakmamak, 112’yi aramak, şüpheli madde için gerekli görgüleri paylaşmak ve kişi bilinçsiz hale gelirse güvenli bir pozisyonda tutmak yer alır. Şüpheli durumda içeceği değiştirmek veya tespit için saklamak gibi adımlar, olayın etkilerini en aza indirmeye yardımcı olabilir.